บ้านสมอคอน หมู่ 1 ต.สมอคอน อำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี เป็นอำเภอริมฝั่งแม่น้ำลพบุรี จะเรียกว่า ลพบุรีตะวันตกก็ได้ เพราะอยู่ทิศตะวันตกของอำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี บริเวณนี้เคยเป็นดินแดนแห่งท้องนา สายน้ำและขุนเขา คำว่า “ท่าวุ้ง” หมายถึงท่าน้ำที่เป็นคุ้งหรือเว้าเข้าไปเป็นคุ้งน้ำ แม่น้ำลพบุรีเป็นแม่น้ำสาขาของแม่น้ำเจ้าพระยา ซึ่งแยกจากแม่น้ำเจ้าพระยาตรงเมืองสิงห์บุรี ไปบรรจบกับแม่น้ำป่าสักที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และยังมีแม่น้ำบางขามซึ่งไหลรวมเป็นแม่น้ำลพบุรี ที่ต.พรหมสาตร์ อ.เมือง จ.ลพบุรี โดยมีเทือกเขาสมอคอนพาดยาว

ยามน้ำหลากผู้คนในอดีตต้องเดินทางด้วยเรือ จากการบันทึกทางประวัติศาสตร์ถึงการเสด็จประพาสทางน้ำของพระบามสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เขาสมอคอนบริเวณหมู่ 1 มีถ้ำหนึ่งที่เปรียบเสมือนเป็นสำนักตักสิลาสำคัญในสมัยโบราณหรือจะเรียกว่า เป็นมหาวิทยาลัยแห่งแรกของประเทศไทยก็คงได้ ตามกวีนิพนธ์ เขียนแผ่นดินของ นวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์

โขดเขาสมอคอน เสมอขอบพระคงคา กลางทุ่งและกลางท่า ที่ข้าวเขียวและเขาขาว นี้คือสมอคอน สมัยครูพ่อปู่คราว สามศิษย์ผู้สืบสาว ผู้สร้างแคว้นแผ่นดินขวัญ เม็งรายมหราราช พ่องำเมืองพะเยามั่น ขุนรามคำแหงรัน เลวงถิ่นสุโขทัย สามใจอันประจักษ์ อาณาจักรอาณาใจ น้ำหนึ่งใจเดียวใน สำนักเขาสมอคอน

ถ้ำพระนอน วัดเขาสมอคอน จากการบันทึกของหนังสืออักขรานุกรมภูมิศาสตร์ ฉบับราชบัณฑิตสถานกล่าวไว้ว่า เขาสมอคอนนี้เป็นเสมือนสำนักตักศิลาโบราณ เป็นที่อยู่ของสุกกทันตฤๅษี ผู้ทรงคุณธรรมและวิทยายุทธ เป็นอาจารย์ของกษัตริย์ ซึ่งพระเจ้ารามคำแหงมหาราช ได้มาศึกษาเล่าเรียนในปี พ.ศ. 1788 และหลังจากนั้นอีก 9 ปี พระเจ้างำเมือง กษัตริย์เมืองพระเยา ก็มาศึกษาที่นี่ด้วยเช่นกัน และยังมีศิษย์ร่วมรุ่นเดียวกันคือ พระเจ้าเม็งรายมหาราช

ตามประวัติศาสตร์เมื่อปี พ.ศ. 2448 พระบาทสมเด็จพระจุลเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เสด็จประพาสต้นทางนํ้า ด้วยเรือพระที่นั่งชื่อ ยอดไชยา ได้เสด็จประพาสมาสักการะพระนอน ปางไสยาสน์ มีความยาวราว 10 เมตร สันนิษฐานกันว่าสร้างมาตั้งแต่สมัยอยุธยา และภายในถ้ำได้พบรูปปั้นสุกทันตฤๅษี และเทวรูปมากมายทั้งที่เป็นเทพในศาสนาพราหมณ์ฮินดูและพุทธ ท่านได้ทรงฉายพระฉายาลักษณ์ที่บริเวณหน้าถ้ำนี้ด้วย สมัยก่อนเมื่อถึงฤดูน้ำหลาก พื้นที่บริเวณนี้เต็มไปด้วยทุ่งนํ้าที่่เชื่อมต่อจากท้องทุ้งพรหมาสตร์ ในเมืองลพบุรี และมีเทือกเขาสมอคอนที่ยาวต่อเนื่องกันยาวกว่า 5,000 เมตร โอบล้อมทุ่งน้ำไว้ ทำให้ต้องเดินทางด้วยทางน้ำ ซึ่งมีการบันทึกว่าหลังจากท่านเสด็จกลับทางเดิม ลงบันไดเขาสมอคอนกว่า 72 ขั้น ท่านได้เสวยพระกายาหารที่วัดท่าโขลงด้วย

ด้านบนเขาเป็นที่ตั้งของวัดสมอคอน เป็นวัดเก่าแก่ มีหลักฐานมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา มีเจดีย์ทรงลังกาย่อมุมไม้สิบสองที่ทำบัวกลุ่มรองรับองค์ระฆัง เป็นเจดีย์แบบนิยมของสมัยอยุธยามาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์มีโบสถ์และมณฑปที่สวยงาม

เส้นทางท่องเที่ยวตลอดแนวเทือกเขาสมอคอน ยังมีถ้ำพราหมณี ถ้ำน้ำ และถํ้าชิงช้า ซึ่งเป็นถ้ำที่มีรากไม้และเถาวัลย์เลื้อยลงมาเหมือนชิงช้า ภายในถ้ำมีห้องโถงกว้างใหญ่ เรียกชื่อว่า โถงวิปัสสนา โถงมีเถาวัลย์ห้อยย้อยลงมา มีชื่อว่า โถงชิงช้า และห้องโถงกาลเวลา ภายในมีหินย้อยที่สวยงามและค้างคาวจำนวนมาก

หากได้มาเที่ยวเยี่ยมบ้านเขาสมอคอน หมู่ 1 นี้ ทางผู้ใหญ่บ้านยินดีทำขนมพื้นบ้านไว้ต้อนรับ และยังสาธิตให้ชม เผื่อจะได้กลับไปทำทานกันที่บ้าน ช่วยกันอนุรักษ์ขนมไทยบ้านๆ กัน เราเลือกใช้ดอกอัญชัน เป็นส่วนผสมด้วยเพราะพืชให้ดอกเร็ว เลี้ยงดูง่ายปลอดสารพิษจากสวนที่ปลูกกันตามบ้าน ส่วนผสมหลักคือแป้งข้าวเจ้า ล้างดอกอัญชันสะเด็ดน้ำรอแห้งแล้ว ก็นำมาคลุกเคล้ากับแป้งข้าวเจ้าได้เลย จากนั้นนำไปนึ่งให้สุก ใช้เวลาเพียง 10 – 15 นาที ระหว่างรอสุกนำมะพร้าวทึนทึกมาขูดเอาเนื้อเส้นหยาบ ใส่น้ำตาลและเกลือคลุกให้ทั่ว ตักขนมดอกอัญชันที่นึ่งสุกแล้ว โรยมะพร้าวคลุกเคล้าให้เข้ากัน รสชาติหอมหวานมัน รับประทานเป็นอาหารว่าง หรือจะจิบชาดอกอัญชันด้วยก็ครบสูตร อาหารเพื่อสุขภาพไร้ไขมัน

บ้านเขาสมอคอน หมู่ที่ 1 ได้รับคัดเลือกให้เป็นหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียง ชาวบ้านทำอาชีพเกษตร ทำนาเป็นอาชีพหลัก มีความรู้ความเข้าใจในศาสตร์ของพระราชาเป็นอย่างดี ได้ทำการเกษตรแบบยั่งยืน ผสมผสาน เลี้ยงสัตว์ ปลูกกล้วยหักมุก นำผลไปขายและนำไปแปรรูปเป็นกล้วยฉาบ พืชผักสวนครัวที่ใช้ทำกับข้าวกันทุกครัวเรือน อย่างเช่นต้นกระเพรา ต้นพริก ต้นหอม ด้วยพื้นที่กว่า 4 ไร่ ทำร่องคันนา เลี้ยงปลานิล เลี้ยงเป็ดเลี้ยงไก่ไข่ พร้อมได้เรียนรู้การทำน้ำหมักชีวภาพ เพื่อให้เป็นเกษตรปลอดสารพิษอย่างแท้จริง ชุมชนบ้านสมอคอนหมู่ 1 เข้มแข็งร่วมใจกันศึกษาเรียนรู้ พร้อมถ่ายทอดสู่เยาวชนและกับแก่ผู้มาเยือนทุกท่านด้วย ใกล้ๆ กันมีตลาดชุมชนบ้านเขา เปิดทุกวัน เพื่อให้แหล่งจำหน่ายผลิตภัณฑ์ชุมชน และผลิตผลทางการเกษตรด้วย ต้นยางนา เป็ด ไก่ขา ไข่เค็ม ปลานิล คันคูนา ร่องสวน 4 ไร่ นำหมัก

ด้วยความเป็นหมู่บ้านตัวอย่างเศรษฐกิจพอเพียง การเกษตรพื้นบ้านปลอดสาร อาหารหลายเมนูจึงรังสรรค์เป็นอาหารเพื่อสุขภาพ อาหารเรียกน้ำย่อยเมนูแรก ยำพฤกษา เลือกเด็ดเก็บผักพื้นบ้านจากแปลงผักนำมาชุดแป้งทอด แล้วทำน้ำยำที่มีรสชาติกลมกล่อมรสแซ่บ หอมหวานของกุ้งสดลวกและหมูลวก พร้อมทั้งเมนูอื่น เช่น สารพัดเห็ดตุ๋นยาจีน แกงเลียงกล้วย ผัดเผ็ดปลาสับนก ปลาร้าลอย น้ำพริกปลาร้าหลน กล้วยปิ้งมะพร้าวอ่อน

ตลาดเก่าท่าโขลงมีร้านขายยาสมุนไพรโบราณ ชื่อ ซินแซโอสถ ปัจจุบันเป็นทายาทรุ่นที่สาม หากมาถึงท่าวุ้งก็น่าไปเดินเล่นชมตลาดเก่า ร้านค้าบางส่วนยังคงเป็นอาคารเรือนไม้สองชั้น ซึ่งหากชมได้ยาก และเป็นที่ตั้งของร้านขายสมุนไพรไทยโบราณมาเกือบ 70 ปี ปัจจุบันเทือกเขาสมอคอน โดดเด่นด้วยประติมากรรมรูปปั้นหนุมานขนาดใหญ่บนยอดเขา ที่บริเวณทางเดินขึ้นเขา จะพบต้นสมุนไพรมากมายเช่น ต้นอังกาบหนู มีดอกสีเหลือง ใช้ใบทำเป็นตัวยาต้านโรคมะเร็ง ใบยอป่า ต้นแกงนำเปลือกมาเป็นตัวยา