เขื่อนปราณบุรีเป็นเพื่อนดินที่สร้างปิดกั้นแม่น้ำปราณบุรีจนเกิดเป็นทะเลสาบน้ำจืดหนาดใหญ่ โดยกรมชลประทาน ได้สร้างเขื่อนแห่งนี้ขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2510 แล้วเสร็จ พ.ศ. 2525 เพื่อเก็บกักน้ำและบรรเทาอุทกภัยในฤดูฝน เนื่องจากในช่วง ที่ฝนตกหนักน้ำจากแม่น้ำปราณบุรีและลำห้วยต่าง ๆ จากชายเขาจะไหลบ่าลงไปท่วมที่ราบ ทำลายการเพาะปลูก ตลอดจนเส้นทางคมนาคมเสียหายใช้การไม่ได้ และเกิดปัญหาการขาดแคลนน้ำในฤดูแล้งเพราะไม่มีพื้นที่เก็บกักน้ำ

เขื่อนปราณบุรีตั้งอยู่ที่ หมู่ที่ 8 บ้านวังวนชลประทาน ตำบลหนองตาแต้ม อำเภอปราณบุรี จังหวัดประจวบคีรีขันธ์เป็นโครงการชลประทานขนาดใหญ่ อยู่ในความดูแลรับผิดชอบของโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาปราณบุรี สำนักงานชลประทานที่ 14 ลักษณะเป็นเขื่อนดิน สันเขื่อนกว้าง 8 เมตร สูง 42 เมตร และยาว 1,500 เมตร มีปริมาณน้ำที่ระดับเก็บกัก 445 ล้านลูกบาศก์เมตร ปริมาณน้ำที่ระดับเก็บกักสูงสุด 650 ล้านลูกบาศก์เมตร ผลประโยชน์ที่ได้รับ ใช้เป็นแหล่งน้ำต้นทุน เพื่อช่วยเหลือพื้นที่ ชลประทานในเขตโครงการประมาณ 235,750 ไร่ ฤดูแล้ง 144,000 ไร่ และสามารถผันน้ำลงแม่น้ำปราณบุรีเพื่อการอุปโภคบริโภคของราษฎรทั้งสองฝั่งแม่น้ำปราณบุรี ช่วยบรรเทาอุทกภัยในบริเวณพื้นที่ท้ายเขื่อนปราณบุรีเป็นแหล่งน้ำดิบเพื่อสนับสนุนการประปาในเขตเทศบาลเมืองหัวหินและเพื่อการอุปโภคบริโภคในท้องที่อำเภอปราณบุรี อำเภอกุยบุรี ลงไปถึง อำเภอเมืองประจวบคีรีขันธ์ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ รวมถึง เป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืดอีกด้วย

ความน่าสนใจอีกประการของเขื่อนปราณบุรี คือ สถานที่แห่งนี้ยังเป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่แวดล้อมไปด้วย ธรรมชาติที่สวยงามและอุดมสมบูรณ์ ทิวทัศน์งามตระการตาด้วยขุนเขาที่โอบล้อมเวิ้งน้ำ สายน้ำช่วยให้ อากาศสดชื่นเย็นสบาย ต้นไม้เขียวชอุ่ม มีจุดตกปลา ที่นักตกปลาไม่ควรพลาด นอกจากนี้ที่นี่ยังมีฝูงแพะเลี้ยงจำนวนมากที่กระจายเดินเล็มหญ้าริมถนนบนสันเขื่อนที่ทอดยาวกว่า 1,500 เมตร บ้างก็โผล่หัวมาทักทาย นักท่องเที่ยวให้ช่วยกดชัตเตอร์ภาพเก็บไว้เป็นความทรงจำที่ได้มาเยือนเขื่อนปราณบุรี
คำกล่าวที่ว่า “ไม่มีดวงอาทิตย์ตกที่ไหนเหมือนกันบนโลกใบนี้” แต่ละที่ล้วนแล้วแต่มีความงามและเอกลักษณ์ที่ต่างกันที่เขื่อนปราณบุรีก็เช่นกันเพราะช่วงเวลาที่สวยงามที่สุดคือยามเมื่อพระอาทิตย์ตกลับเหลี่ยมเขากับภาพแสงสีส้มทองตัดกับเทือกเขาตะนาวศรีเป็นบรรยากาศที่ดูแล้วช่างเป็นภาพที่ประทับใจเป็นอย่างมาก
การเดินทางไปเขื่อนปราณบุรีใช้เส้นทางถนนเพชรเกษม (จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ - จังหวัดเพชรบุรี) เมื่อถึงหลักกิโลเมตรที่ 258 บริเวณหน้าโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษาปราณบุรีให้เลี้ยวซ้ายไปตามถนนลาดยางเข้าไประยะทางประมาณ 19 กิโลเมตร ก็จะถึงบริเวณที่ตั้งเขื่อนปราณบุรี

ทริปใกล้เขื่อนปราณบุรี

อำเภอปราณบุรี จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ มีชื่อเสียงในเรื่องการท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่มีเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น เริ่มตั้งแต่จากเขื่อนปราณบุรีประมาณ 35 กิโลเมตร ผ่านถนนหมายเลข 3168 ก็จะพบกับชายหาดปากน้ำปราณเป็นหาด ทรายขาวบนทะเลสวยที่ยาวต่อเนื่องจากชายหาดหัวหิน บรรยากาศเงียบสงบเป็นส่วนตัวเป็นบริเวณที่แม่น้ำปราณบุรีไหลลงสู่ทะเล เรียกว่า “ปากน้ำปราณบุรี” ชาวบ้านที่นี่ส่วนใหญ่จะประกอบ อาชีพการประมง อาหารทะเลที่นี่จึงมีราคาย่อมเยาเพราะทะเลมีความอุดมสมบูรณ์ มีอาหารทะเลที่ขึ้นชื่อ เช่น หมึกสด หมึกแดดเดียว กุ้งแห้ง ฯลฯ หากมาพักแบบ 2 วัน 1 คืน ไม่ไกลจากหาดแห่งนี้ก็จะมีที่พัก หลายแห่งเปิดให้บริการในราคาหลากระดับ
การท่องเที่ยวในอำเภอปราณบุรียังไม่หมดเท่านี้ จากอำเภอปราณบุรีก่อนถึงปากน้ำปราณเดินทางตามถนนเลียบชายหาดเพียงไม่นานก็จะพบกับหาดเขากะโหลก ที่ทางใต้ของหาดมีเขาเล็ก ๆ มีรูปทรงคล้ายกับกะโหลกศีรษะตั้งให้เห็นอยู่เด่นชัด ใครผ่านไปมาก็มองเห็นได้ชัดเจน ชาวบ้านจึงเรียกเขาลูกนี้ว่า เขากะโหลกสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่เหมาะกับการพักผ่อนหย่อนใจอันดับต้นๆ ของอำเภอปราณบุรี